Brief aan burgemeester van der Laan: Zwarte Piet, sociale ongelijkheid en de behoefte aan empathie

Geachte burgemeester van der Laan,

Deze brief schrijf ik als trotse geboren en getogen Amsterdammer, met wortels in Suriname, Afrika en Nederland. Op donderdag 17 oktober jl. was ik met vele vrienden, familie en meer dan 250 andere Amsterdammers en sympathisanten aanwezig bij de hoorzitting over de Sinterklaasintocht. Zoals de hoge opkomst aantoonde stonden er velen achter de 21 personen die een bezwaarschrift hadden ingediend, waaronder ikzelf.

U heeft aangegeven de gevoeligheden rondom het Sinterklaasfeest, met name de figuur Zwarte Piet, te begrijpen en staat open voor dialoog om de traditie zodanig vorm te geven dat het een feest voor alle Amsterdammers wordt. En niet een feest dat door Amsterdammers en internationaal media met racisme en het koloniaal verleden wordt geassocieerd.

De reden dat ik deze brief schrijf is dat ik het van essentieel belang vind dat de dialoog niet slechts over de raciale karikatuur, de dikke lippen en zwarte schmink van Zwarte Piet gaat. Mijn intentie is om de dialoog vooral ook te kunnen voeren over de onderliggende en eraan gerelateerde genormaliseerde vormen van racisme, discriminatie en uitsluiting, met name in het onderwijs en op de arbeidsmarkt.

Onderwijs en werk zijn de sleutels tot de emancipatie voor zowel individuen als gemeenschappen. Helaas, leert de realiteit ons dat de deur tot emancipatie voor velen dicht gehouden wordt vanwege structurele uitsluitingsmechanismen binnen onze – etnisch gesegregeerde -scholen en op de arbeidsmarkt[1]. Deze structurele uitsluitingsmechanismen worden gevormd door cultureel en alledaags racisme in onze stad en samenleving, een sociaal systeem waarin onze gekleurde medemens systematisch wordt uitgesloten door middel van alledaagse en genormaliseerde manieren van omgang en communiceren zoals ons traditionele feest Sinterklaas met zijn Zwarte Pieten[2][3].

 

Uitsluiting in het onderwijs

Uit mijn afstudeeronderzoek bleek dat biculturele jongeren regelmatig worden onder geadviseerd waardoor ze op lagere niveaus van onderwijs belanden zoals het VMBO/LWOO terwijl ze de capaciteit hebben om hoger onderwijs aan te kunnen. Tevens bestaat er een aanzienlijke kloof in de doorstroomcijfers van de basisschool naar de middelbare school in onze stad. Zo zijn er scholen, vooral in Amsterdam Zuid en Centrum, waar meer dan 90% van de leerlingen een HAVO/VWO-advies krijgen terwijl er in dezelfde stad, in Amsterdam Zuidoost, scholen zijn waar niet meer dan 20% van de leerlingen een HAVO/VWO advies krijgen en 50% van de leerlingen naar het speciaal onderwijs wordt gestuurd. Dat zijn vaak de scholen waar biculturele kinderen onderwijs genieten. Dit is deels het gevolg van etnische stereotypering waarbij leerkrachten leerlingen met een andere culturele achtergrond lager inschatten en als minder intelligent ziendat van dezelfde aard als de raciale karikatuur Zwarte Piet. Een uitsluitingsmechanisme waarmee ze de reproductie van sociale ongelijkheid in de hand werken en groepen mensen tot simplistische en negatieve karikaturen van de werkelijkheid[4][5]. Meer dan de helft van de biculturele jongeren die het hoger onderwijs bereiken vinden hun weg via de lange route omdat te maken hebben met leerkrachten en een onderwijssysteem dat hun talent niet herkend, en daardoor niet vaak genoeg erkent[6]. Ondanks deze barrières weten steeds meer jongeren van Surinaamse, Antilliaanse, Turkse, Marokkaanse en andere culturele achtergronden het hoger onderwijs te bereiken. Een groot deel weet deze weg echter niet te vinden en valt zonder startkwalificatie uit, raakt teleurgesteld in een Nederlandse samenleving dat niet in ze gelooft waardoor een deel zich ervan afkeert, met alle negatieve gevolgen van dien.

Uitsluiting op de arbeidsmarkt

Als ze de schoolbanken verlaten worden ze wederom geconfronteerd met barrières en uitsluitingsmechanismen. Zo is de werkloosheid onder mensen met een biculturele achtergrond in Amsterdammers met 22% meer dan drie keer zo groot als onder dat van mensen van Nederlandse origine met slechts 6%[7].Recent onderzoek van het SCP heeft aangetoond dat deze kloof op de arbeidsmarkt deels voortkomt uit uitsluitingsmechanismen en discriminatie waardoor mensen met een biculturele achtergrond 18% minder kans hadden op werk dan werkzoekenden van Nederlandse origine[8][9]. Werkgevers selecteren hun toekomstige werknemers namelijk (onbewust) op basis van stereotype beelden. Zo wordt aan Antilliaanse Nederlanders de kenmerken van criminaliteit en onbetrouwbaarheid verbonden. Al worden Surinaamse medelanders relatief positief beoordeeld zal de keuze eerder vallen voor de “minder risicovolle” kandidaat van Nederlandse origine vanwege de positieve associatie[10].Dit is tevens een arbeidsmarkt waar vele Afro-Nederlanders bang zijn om voor hun mening uit te komen over bijvoorbeeld Zwarte Piet uit angst om uitgesloten of uitgelachen te worden op de werkvloer en in het ergste geval ontslagen te worden zoals dit tijdens de hoorzitting naar voren werd gebracht[11].Stereotype beelden en uitsluitingsmechanismen hebben effect op de kansen en levens van mensen, dus we moeten er van af.

Amsterdam, een “superdiverse” stad om trots op te zijn[12]

Ik ben trots om in deze stad geboren en getogen te zijn, van de basisschool tot de universiteit heb ik in vele stadsdelen gewoond, gestudeerd en gewerkt. Hierdoor heb ik me leren inleven in de Amsterdammers van meer dan honderd nationaliteiten die verschillende culturen en tradities met zich meedragen. Amsterdam is een zogeheten “super diverse” stad, een stad waar er geen sprake meer is van een meerderheid of minderheid. Sinds 2011 heeft meer dan de helft van de inwoners van onze stad een migranten achtergrond. Een realiteit die zowel culturele rijkdom, als maatschappelijke uitdagingen met zich meebrengt. Want hoe gaan we om met de verschillende denkbeelden, geschiedenissen en tradities die al deze mensen met zich meebrengen? Het debat rondom Zwarte Piet reflecteert de uitdaging van diversiteit.

Zwarte Piet en de nieuwe generatie

Zwarte Piet heeft de historische achtergrond van een raciale karikatuur dat het ouderwetse en achterhaalde stereotype beeld van een persoon van Afrikaanse herkomst als “lui, dom en kinderlijk”in stand houdt. Een stereotype dat ontstaan is uit het koloniale en raciale gedachtegoed tijdens het Trans-Atlantische slavernijverleden. Een periode waarin het onderdrukken van Afrikanen en andere gekleurde mensen werd gelegitimeerd door ze systematisch te racialiseren, stereotyperen en dehumaniseren. Tevens een periode waarin het beeld van de witte superieure man op het paard, boven de onderdanige en inferieure zwarte man, ofwel Sint en Piet, de machtsverhoudingen reflecteerde. Dezelfde soort stereotype beelden, maar dan in een nieuw jasje, vormen nog steeds op een subtiele doch effectieve manier barrières voor mensen met een niet-witte huidskleur of niet-Nederlandse naam, in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Vanuit dit perspectief is Zwarte Piet geen “puur onschuldige karikatuur” meer. Het is een racistisch stereotype beeld vergelijkbaar met het “blackface-fenomeen”, een traditie die in de VS na protest van de Civil Rights Movement is afgeschaft[13][14]. Het staat voor ons ook symbool voor de eerdergenoemde vormen van racisme, discriminatie en uitsluitingsmechanismen. Het vreedzame protest in Amsterdam komt, net als de Civil Rights Movement in de VS dan ook voort uit ons recht om als volwaardig burger behandeld te worden met zeggenschap in het publieke debat. Burgemeester, wij moeten hier samen een einde aanmaken.

De nieuwe generatie Afro-Nederlanders, en met hen vele Nederlanders met andere culturele achtergronden, die deze stad maken door 24 uur per dag te studeren en te werken in onze restaurants, bagageruimtes op Schiphol en in toenemende mate in management functies in de gemeente, banken, advocatenkantoren en ondernemingen zijn klaar met deze ouderwetse en achterhaalde traditie. We zijn klaar met stereotype beelden van “allochtonen” als uitkeringstrekkers en criminelen. We zijn net als de gemeente Amsterdam klaar met discriminatie en racisme[15]. We hebben dromen en ambities en willen gelijke kansen om deze te realiseren.

Wilt u dit beeld anno 2013 in stand houden of wilt u met ons meedenken om de traditie die deel is van ons cultureel erfgoed op een nieuwe manier vorm te geven zodat het de huidige samenleving reflecteert waarin gelijkheid, vrijheid en empathie centraal staan?

Onbegrip en gebrek aan empathie

Zoals u heeft gemerkt is de discussie over Zwarte Piet dit jaar extra vroeg en heftiger dan ooit uitgebarsten, vooral nadat kunstenaar Quinsy gebruik maakte van zijn recht op vrijheid van meningsuiting en een bezwaar indiende tegen de Sinterklaasintocht van 17 november. Sinds zijn optreden in Pauw & Witteman barsten de (sociale) media van openlijk racistische en xenofobische uitingen van mensen jegens de personen die moed hebben getoond om voor hun mening uit te komen. Reacties als “misschien moet die zwarte zeurpiet retour naar zwartepietenland” en “die neger die zwarte pieten wil afschaffen bij #penw he…het land uit met die mafkees”[16][17]. Deze duidelijke vorm van onbegrip lijkt voort te komen uit een gebrek aan bewustzijn over het eerder genoemde slavernijverleden en de consequenties daarvan. Het lijkt erop dat vele Nederlanders moeite hebben om zich in te leven in de belevingswereld van Afro-Nederlanders. Het gebrek aan empathie voor donkere mensen die jaarlijks voor Zwarte Piet worden uitgemaakt ontstaat doordat dit stukje van onze geschiedenis nog steeds niet of weinig wordt onderwezen in onze schoolbanken[18].

Aan de andere kant begrijp ik dat de meeste Nederlanders dit figuur gewoon alsonderdeel van een onschuldigkinderfeest zien en daadwerkelijk in het “schoorsteen sprookje” geloven omdat ze niet beter weten. Het feest is hen dierbaar omdat het ze herinnert aan sentimentele jeugdherinneringen, het fijne familiegevoel en het “Nederlander zijn”. De traditie vormt een wezenlijk deel van de Nederlandse cultuur en identiteit. Een Nederlandse identiteit waar men al een decennium naar op zoek is[19]. Verandering, bewustwording en wederzijds begrip zullen daarom tijd kosten.

150 jaar afschaffing van de slavernij en Zwarte Piet

Dit jaar herdenken wij 150 jaar afschaffing van de slavernij in het Nederlandse Koninkrijk, een misdaad tegen de menselijkheid waar de stad Amsterdam een aanzienlijke rol in gespeeld heeft. Tot mijn genoegdoening heeft u op 1 juli 2013 bij het jubileumherdenking in het Oosterpark aangetoond wel over de nodige empathie en historisch bewustzijn te beschikken. U sprak ons toe met de volgende woorden:

“In gesprekken met nazaten van slaven, en door alle boeken die mij gegeven zijn, heb ik geleerd hoe diep hun gevoelens kunnen zijn, hoe pijnlijk het is te beseffen dat de grootmoeder van je grootvader in slavernij werd geboren. Anton de Kom beschrijft in “Wij slaven van Suriname” hoe de erfenis van de slavernij doorwerkte in zijn eigen brein, en in dat van zijn landgenoten.

In het collectieve Nederlandse geheugen zijn slavenhandel en slavernij echter – helaas – nauwelijks aanwezig. Gelukkig komt er nu steeds meer aandacht voor die geschiedenis, mede door herdenkingen als deze.

Deze geschiedenis vervult ons met schaamte en wij kunnen en willen die niet ontkennen. We zullen haar onder ogen moeten zien: het is tenslotte, net als de Gouden Eeuw, ook ónze geschiedenis. Maar dat niet alleen: we zullen moeten inzien dat onze geschiedenis, ons aandeel in slavenhandel en slavernij – hoe beschamend ook – ons verbindt met de geschiedenis van velen die van verre komen en die nu in ons midden wonen.

Hun geschiedenis is ook onze geschiedenis. En wanneer wij samen onze toekomst willen maken, is hun pijn evenzeer onze pijn. Dan past het om onomwonden onze diepe spijt uit te spreken voor het immense leed dat onze voorouders de hunne aandeden.

En dan past het de Amsterdammers ook om nooit over de Gouden Eeuw te spreken zonder ook te spreken over dat leed en dat onrecht”[20].

Zwarte Piet herinnert ons aan dit gedeelde slavernijverleden en de erfenis daarvan.Laten we net zoals we niet meer over de Gouden Eeuw praten zonder over de andere kant van het verleden te praten, ook niet meer over Zwarte Piet spreken zonder het onrecht dat onze voorouders is aangedaan. Laten we dit figuur als middel gebruiken om ons collectieve bewustzijn en geheugen op te frissen en ook deze kant van de geschiedenis aan onze kinderen mee te geven in de schoolbanken zodat ze kunnen leren om zich in elkaar te kunnen verplaatsen en daadwerkelijk te verbinden. Het gebrek aan historisch bewustzijn zorgt voor botsende referentiekaders, racistische en xenofobische reacties, maar gelukkig kan het anders[21].Vele Nederlanders hebben al aangetoond om middels dialoog van mening en visie te kunnen veranderen en in te zien dat Zwarte Piet toch wel een discriminerend en racistische element van het Sinterklaasfeest is [22][23][24][25].

 

De wereld verandert, tradities veranderen

Ook de internationale gemeenschap lijkt in te zien dat deze traditie in het verleden thuishoort. Zolang we eraan vasthouden zal het bijdragen aan een negatief imago van de stad Amsterdam, aangezien internationale media in toenemende mate vraagtekens stellen over deze “vreemde racistische traditie” die onze stad rond 5 december in de ban houdt[26][27][28][29]. De Verenigde Naties hebben zelfs aangekondigd onderzoek te zullen doen naar ‘domkop’ en ‘knecht’ Zwarte Piet [30]. Welk signaal willen we afgeven als stad met internationale allure? Hoe verklaren we dit aan de buitenwereld en aan de mensen die elk jaar weer geconfronteerd en gekwetst worden door raciale karikaturen uit ons koloniaal verleden? Wat zouden we zeggen als Barack Obama, de president van de VS, ons in november of begin december wilt bezoeken en een Zwarte Piet tegenkomt[31]? De wereld verandert en wordt steeds kleiner. De machtsverhoudingen waarin het Westen superieur was ten opzichte van de rest van de wereld is langzaam maar zeker aan het verschuiven. Tradities gebaseerd op 17e eeuwse machtsverhoudingen horen niet thuis in de 21e eeuw[32]. Laten we deze traditie dan ook aanpassen aan de huidige tijdsgeest zoals het door de tijd heen al veranderd is. De Zwarte Piet werd pas in 1850 geïntroduceerd door de prent van Jan Schenkman, in 1935 liepen vele Pieten nog zonder zwarte schmink over straat en in 1965 hebben we zijn roe en kettingen afgenomen[33][34][35]. Verandering is immers de enige constant in het leven, ook tradities veranderen.

Onze wethouder Andree van Es en gemeenteraadslid Peggy Burke namen al een stap de goede richting in, de organisatie van de Sinterklaasintocht en u hebben aangegeven open te staan voor verandering van deze traditie [36][37]. Laten we van het Sinterklaasfeest een modern feest maken waar alle Amsterdammers uit deze diverse stad met plezier aan kunnen deelnemen. Laten we werken aan een samenleving waarin een ieder vrij is om zijn mening te kunnen geven zodat het bijdraagt aan een gelijke, empathische en rechtvaardige samenleving.

Ik hoop middels deze dialoog samen naar een oplossing te zoeken, om Zwarte Piet en andere vormen van racisme en discriminatie uit onze samenleving, scholen en de arbeidsmarkt te bannen, we zijn er toch klaar mee?

Ik kijk uit naar uw reactie en een voortzetting van de dialoog gekoppeld aan actie om een inclusiever Amsterdam te creërenwaarin elke Amsterdammer gelijke kansen krijgt om zijn of haar potentie ten volle te benutten.

Met vriendelijke groet,

Mitchell Esajas

Voorzitter New Urban Collective

Mitchell (25) is onlangs afgestudeerd in Antropologie (Msc.) en Bedrijfswetenschappen(Msc.) aan de Vrije Universiteit. Hij won in 2012 de ECHO Award, een prijs voor multicultureel talent in het hoger onderwijs.Tevens is hij EAN World Congress on Access toHigherEducation 2013 ambassadeur. NUC is een netwerk voor studenten en young professionals van diverse culturele achtergronden en houdt zich bezig met vraagstukken op het gebied van onderwijs, carrier en diversiteit.

Op 16november 2011 organiseerden we de dialoog Voor de Lieve Rede met o.a. QuinsyGario, Kno’ ledge Cesar, Kirsten van den Hul, Tanja Jadnanansing, Leila Prnjavoracen JorgenRaymannop de Vrije Universiteit Amsterdam. Zie filmpje.

Op 28november 2012 organiseerden we het debat Hoezo Zwarte Piet, Hoezo alleen maar nette mensen op de Vrije Universiteit Amsterdammet o.a. Astrid Elburg, Jan Dirk de Jong en Kno’ledgeCesar.Zie verslag en foto’s.

Op 12 December 2012 participeerde we aan het congres ‘Whateverhappenedtoracism in the Netherlands?’ op de Universiteit van Amsterdam. Zie verslag: https://the-nuc.nl/whatever-happened-to-racism-in-the-netherlands/

Op 24 oktober 2013 organiseren we het event AmbitionforSuccess met succesvolle professionals alsdiversity consultantJamila el Mourabet (ABN AMRO) en directeur Finance & Control Julien Linger (SNS Reaal) hun kennis en ervaringen zullen delen op de Vrije Universiteit Amsterdam. Meld je aan via de website.

 

---