Op zondag 27 februari vond het debat “Adieu aan de nikkers, koelies en makambas” plaats debat tussen de historicus Dew Hira en antropoloog Francio
Guadeloupe. Het was een debat tussen twee wetenschappers met twee tegengestelde manieren van denken maar een gezamenlijk doel, namelijk de
dekolonisatie van de geest en het bestrijden van racisme. Een debat met als centraal thema de culturele identiteit van en de sociale wetenschap m.b.t.
Suriname en de Nederlandse Antillen. In dit artikel word gereflecteerd op dit debat t.a.v. Afro-Nederlandse culturele identiteit en de visie hierop vanuit de New Urban Collective.

Het debat “Adieu aan de nikkers, koelies en makambas”

“Adieu aan de nikkers, koelies en makambas”

“Adieu aan de nikkers, koelies en makambas”

, zo luidt de titel van het prikkelende essay van de antropoloog Francio Guadeloupe. In dit essay stelt Guadeloupe zichzelf de vraag: hoe kunnen we in ons denken en onze wetenschapsuitoefening het rasdenken overstijgen? Het rasdenken is volgens hem in ons denken en in de
wetenschap verankerd in pseudotheologische termen als creool, Hindoestaan en blanke. Deze termen zijn volgens Guadeloupe in werkelijkheid slechts door
slavernij, kolonialisme en racisme gecreëerde illusies. Voor de slavernij bestonden er immers geen creolen of Afrikanen maar Twi, Zulu,Yoruba,
Coromantee en Ewe. Ras en etnische termen zijn slechts “intermenselijke afspraken die gesteund worden door institutionele macht, aldus
Guadeloupe.

Intellectuelen en wetenschappers die zich met het Caribische gebied bezig houden zitten volgens Guadeloupe vast in het koloniale hokjesdenken door vast
te houden aan raciaal ingekleurde termen als creool, Hindoestaan en blanke. Zijn essay is een pleidooi tegen intellectuelen die in de 21 ^e
eeuw de muren van deze raciale hokjes blijven opbouwen. Aan de ene kant zijn er de volgers van Hoetink die stellen dat zwarten nog steeds aan
een minderwaardigheidscomplex te leiden hebben vanwege de witte norm in de maatschappij. Aan de andere kant zijn er de volgers van Fanon, die
Nederland nog steeds als een koloniale staat zien, hun heil zoeken in het zwart en bruin bewustzijn en naarstig op zoek gaan naar hun roots in hun
moederland naar het stukje cultuur en identiteit dat de witte onderdrukker van hen heeft afgenomen. Beide kampen houden de illusie van raciaal denken
hiermee in stand in stand en zitten vast in de raciaal ingekleurde termen als creool, Hindoestaan en blanke. De oplossing van Guadeloupe is om deze
termen compleet los te laten. We zijn geen Nikker of creool, geen koelie of Hindoestaan en ook geen blanke of Makamba. Met andere woorden we zijn niet
zwart-wit, bruin of geel, de mens is volgens Guadeloupe “een tijdelijke configuratie van atomen die constant en voortdurend in wording zijn”.

Dekolonisatie van de geest

Net als dr. Guadeloupe stelt dr. Hira de sociale wetenschappen op het gebied van de Caraibistiek ter discussie, hij neemt echter een geheel andere
benadering. De centrale vraag in het boek “Decolonizing the mind: een fundamentele kritiek op het wetenschappelijk kolonialisme” is niet hoe we
het rasdenken kunnen overstijgen maar hoe het rasdenken in het heden en verleden ons denken en schrijven beïnvloed.

Dekolonisatie verloopt volgens Hira in drie stappen, ten eerste politieke dekolonisatie waarbij voormalige kolonies politieke onafhankelijk krijgen
zoals Suriname in 1975 onafhankelijk werd. Ten tweede, economische dekolonisatie, een proces dat volgens Hira volop in gang is en te merken is aan de
economische achteruitgang van Westerse landen in tegenstelling tot de toename van economische welvaart van voormalige kolonies als China, India en
Brazilië. De laatste stap is volgens Hira, de dekolonisatie van de geest. Tijdens het kolonialisme werd de superioriteit van de kolonisten ingepeperd
in de geesten van de gekoloniseerden “middels het onderwijs, media, kunst, cultuur en sociale wetenschappen.” (Hira, p. 8) Een proces waarbij de
gekoloniseerden een minderwaardigheidscomplex werd aangeleerd. Dekolonisatie van de geest is de laatste stap van het dekolonisatie proces waarin het “ontwarren van de knopen van de koloniale geest” waarbij mensen op gelijkwaardige voet komen, aldus Hira. Hira stelt dat de Nederlandse
media en wetenschap vandaag de dag nog steeds worden gekenmerkt door wetenschappelijk kolonialisme. Een nalatenschap van het kolonialisme dat

“probeert met pseudo-wetenschappelijke argumenten de stelling te onderbouwen dat het kolonialisme geen systeem was van onderdrukking en uitbuiting
en dat er ook goede kanten zaten aan het kolonialisme”.

(Hira, p. 11)

Dit wetenschappelijk kolonialisme uit zich volgens Hira o.a. in het zoeken naar argumenten om slavernij te rechtvaardigen terwijl het een
dehumaniserend instituut was dat door de VN tot misdaad van de mens is uitgeroepen. Subtiele mechanismen van dominantie uiten zich volgens Hira o.a.
door het feit dat kritiek van studenten in het hoger onderwijs niet wordt geaccepteerd en kritisch onderzoek door academische instituten niet in de
onderzoeksprogramma’s worden opgenomen. (Guadeloupe, 2011) Hira betoogt daarom voor een nieuw onderzoekprogramma waarin taboeonderwerpen als o.a. de mechanismen van
onderdrukking en uitbuiting, het fenomeen zwarte piet en de vergelijking met de Holocaust worden opgenomen. Nieuwe theorievorming die stevig is
geworteld in empirisch materiaal, het uitbreiden van een internationaal netwerk van kritische sociale wetenschappers die het kolonialisme als een
systeem van onderdrukking en uitbuiting onderzoekt zal volgens Hira bijdragen aan de dekolonisatie van de geest.

De confrontatie: Guadeloupe vs. Hira

“Zo, dat was een pak slaag”
waren de woorden die Guadeloupe uitsprak na het kritiek van Hira op zijn essay. Hira wist met zijn bevlogen en confronterende manier van debatteren in
een anders saai intellectueel en wetenschappelijk debat de gemoederen flink te laten oplaaien. Hira had op drie punten kritiek op de theorie van
Guadeloupe. Ten eerste stelde hij dat de stelling van Guadeloupe de empirische toets niet doorstaat omdat deze niet door feiten ondersteund wordt. Ten
tweede stelde hij dat Guadeloupe empirische en methodologische fouten maakt omdat hij de mens als een collectie van atomen ziet in plaats van een
sociaal wezen dat historisch gevormd wordt. Zijn derde kritiekpunt was dat de analyse van Guadeloupe de emancipatie van de zwarte gemeenschap remt in
plaats van bevordert.

Reflectie van een Afro-Nederlandse student

Ik ging met gemengde gevoelens weg van het debat omdat ik me in beide intellectuele standpunten kan vinden. Enerzijds kan ik me erg vinden in de
stelling van Hira dat er een dekolonisatie proces van de geest nodig is voor mensen die nog in koloniale termen denken, zowel in de wetenschap als in
het alledaagse leven. Aan de andere kant kan ik me ook erg vinden in het betoog van Guadeloupe om niet meer in termen van zwart-wit en andere oude
sociale constructen te denken en deze oude terminologie achter ons te laten en een nieuwe manier van denken te ontwikkelen. Net als Hira erken ik het
belang van een dekolonisatie van de geest omdat ik denk het koloniaal verleden op subtiele wijze nog steeds invloed heeft op de denkwijze en het
handelen van veel mensen vandaag de dag. Met drie voorbeelden zal ik aangeven waarom ik dit denk.

We zijn toch allemaal gelijk?

Nee volgens mij niet

Waarom loopt de Sint met een Zwarte Piet? Slavernij

Het is een rare gedachte, mijn voorouders waren slaven

Duizenden vermoord en gedumpt in massa graven

(GreenGang – We zijn toch allemaal gelijk)

Muziek is een reflectie van de gedachten en cultuur van een groep mensen. Hiphopmuziek is in haar ontstaansgeschiedenis altijd de stem geweest van (zwarte) jongeren uit de lagere klassen van de samenleving die niet in het publieke debat worden gehoord. De bovenstaande quote uit lyrics van een Amsterdamse rapgroep is een voorbeeld hiervan, het illustreert hoe de koloniale geschiedenis nog steeds een rol speel in de identiteitsvorming van vele Antilliaanse en Surinaamse jongeren. Hun culturele identiteit die wordt bepaald door hetgeen ze van huis uit meekrijgen
over hun volk, cultuur en geschiedenis bepaalt in grote mate hoe ze naar zichzelf in relatie tot de Nederlandse samenleving kijken.

De antropologe van Niekerk (2004) die onderzoek heeft gedaan naar Surinaamse bevolking in Nederland, stelt dat deze jongeren hierdoor extra gevoelig zijn voor discriminatie en dat hun houding ten aanzien van succes en culturele verschillen hierdoor word beïnvloed.

“Vele Afro-Surinaamse jongeren laten een sterke afkeer zien van alles wat ze maar vaag herinnert aan de oude koloniale relatie van white supremacy
en zijn trots op hun Afrikaanse roots” .

(van Niekerk, 2004, p. 168) Het gevolg hiervan is dat ze een ambivalente houding ten opzichte van de Nederlandse samenleving ontwikkelen en weinig of niet
willen participeren in de samenleving. Dit uit zich in hoge schooluitvalcijfers, lage ambities of totale terugtrekking uit de formele
arbeidsmarkt. Gelukkig geldt dit voor slechts een klein deel van de jongeren.

Nas – N.I.G.G.E.R.


“(Hiphop)muziek is een reflectie van de gedachten en cultuur van een groep mensen”

Het tweede voorbeeld is het onderwijs in Nederland. Van de basisschool tot aan de academie loopt het onderwijs achter op de multiculturele realiteit
van de Nederlandse samenleving. Op het basis- en het voortgezet onderwijs worden er slechts enkele paragrafen gewijd aan de zwarte bladzijdes van de
Nederlandse geschiedenis, kolonialisme en slavernij. Met als gevolg dat Nederlandse kinderen weinig tot niets leren over dit deel van de Nederlandse
geschiedenis en er een gebrekkig sociaal-historisch besef van de wereld erop nahouden. (Wekker, 2002) Helaas, zet deze tendens zich voort op de
academie. Nota bene bij de studie waarbij de mens en cultuur vanuit een holistisch, dus vanuit verschillende invalshoeken, bekeken zou moeten worden
ontbreekt het aan niet-Westerse theorie in het curriculum. Sterker nog, in het jaar waarin ik deze studie, antropologie, heb gedaan was een groot deel
van de theorie dat ons studenten voorgeschoteld werd soms zelfs zo racistisch dat ik mezelf er niet toe kon bewegen om de stof verder te lezen. Het was
een verademing om tijdens het gastcollege van dhr. Guadeloupe met de titel “Reflections on the canon” geïntroduceerd te worden met “silenced authors”,
zwarte wetenschappers die niet in het curriculum worden opgenomen. Dit betekend dat zelfs in een holistische studie over mens, cultuur en geschiedenis
studenten weinig leren over de koloniale geschiedenis en niet in contact komen met het werk van Caribische en Afrikaanse intellectuelen.

Het derde voorbeeld van de manier waarop het koloniale verleden nog steeds een effect heeft op het denken en handelen de hedendaagse samenleving komt
duidelijk naar voren in de documentaire Curaçao. In deze documentaire wordt geïllustreerd hoe het dagelijkse leven op het eiland op subtiele wijze
doordrenkt is van de erfenis van de koloniale geschiedenis. De scheve sociaaleconomische verhoudingen tussen lagere klasse Afro-Curaçaose en
Nederlandse eilandbewoners, de manier waarop huidskleur een rol speelt in de sociale omgang en zelfs de onbewuste lichaamstaal van de eilandbewoners
bevat sporen van de koloniale geschiedenis. “Hier worden mensen getraind om slaaf te zijn” stelt één van de Curaçaose coaches treffend.
Dekolonisatie van de geest is nog broodnodig. Zo zijn er nog talloze voorbeelden, ook dichter bij huis, in de Nederlandse samenleving waarmee
aangetoond kan worden hoe het verleden op subtiele wijze doorleeft in ons denken en handelen in het heden.

Het doel is echter om van dit verleden te leren en het zodanig te verwerken zodat we een realiteit kunnen creëren waarin de “demons of the past”, het
oude koloniale denken dat gebaseerd is op zwart-wit, superieur-inferieur volledig achter ons kunnen laten. Hierin ligt de aantrekkingskracht van het
essay van Guadeloupe. Hij heeft het intellectuele standpunt genomen om de oude manier van denken en schrijven volledig achter zich te laten en een
nieuwe manier van wetenschap te bedrijven waarin er niet meer in termen van zwart-wit, koelie, creool en makamba word gedacht maar het individu
centraal staat. Ik deel enkele kritiekpunten op de visie, zoals de vraag hoe deze visie in beleid vertaald kan worden maar het is een mooi streven om
een nieuwe vorm van denken en schrijven te ontwikkelen.

Trailer documentaire: Curaçao

httpv://www.youtube.com/watch?v=Zi1UbffgWKk

De complexiteit van culturele identiteit

Dit debat illustreert de complexiteit van culturele identiteit in de Caraibistiek. Hira legt de nadruk op de invloed van sociaalhistorische processen
en instituten op de vorming van culturele identiteit terwijl Guadeloupe de nadruk legt op sociale interactie en intermenselijke relaties. Ik denk dat
onze culturele identiteit word bepaald door een constante interactie in een spanningsveld tussen het individu en de sociale structuur die gevormd word
door instituten als het onderwijs, de media, religie, de economie en politiek. Een belangrijk aspect van culturele identiteit is dat het ,zoals
Guadeloupe stelt, “constant in wording is”, het verandert constant. Onze normen en waarden en de manier waarop we naar onszelf kijken en naar de wereld
om ons heen verandert in de loop der tijd door de ervaringen die we opdoen en de kennis die we vergaren. Culturele identiteit is dus geen vast gegeven
dat we feitelijk kunnen vastleggen maar kan worden gezien als een nooit eindigend verhaal dat we over onszelf en de groep waar we toe behoren schrijven
en tegelijkertijd beleven. Culturele identiteit is een proces van “becoming” dat over de langere termijn aan de enige wet van de natuur onderhevig is,
het is constant in verandering. Tegelijkertijd is culturele identiteit iets wat individuen op een bepaald moment “zijn”.

Ter illustratie van de complexiteit van identiteit neem ik mezelf. Als geboren en getogen jongeman in Amsterdam voel ik me verbonden met mijn
Surinaamse en Afrikaanse roots. Zwarte intellectuelen als Marcus Garvey, Martin Luther King en Malcolm X hebben mijn culturele identiteit in grote mate
beïnvloed en de zoektocht naar mijn roots hebben me op een fascinerende reis door Zuidelijk Afrika geleid. Tegelijkertijd ben ik een trotse
Amsterdammer, is mijn denken beïnvloed door Oosterse filosofieën en word ik opgeleid om rationeel te denken op Westerse opleidingsinstituten. Complex!
De culturele diversiteit van de debaters is ook tekenend voor deze complexiteit van cultuur en identiteit. Om de oude termen toch nog even te gebruiken
werd het debat gevoerd tussen een “Hindoestaan” die zijn intellectuele inspiratie uit “zwarte” denkers als Walter Rodney, Malcolm X en Eric Williams
haalt tegenover een “creool” met lange rasta die zijn promotieonderzoek in India heeft uitgevoerd. Culturele kruisbestuiving ten top!

Afro-Nederlandse culturele identiteit

De complexiteit van culturele identiteit is een belangrijk aspect van Afro-Nederlandse mensen, dit heeft deels te maken met de geschiedenis. Een
belangrijk aspect van de culturele identiteit van Afro-Surinaamse, -Antilliaanse en Afrikaanse jongeren is dat het koloniaal verleden bij velen een rol
speelt en daardoor bepaald hoe ze naar zichzelf en naar de Nederlandse samenleving kijken. In combinatie met de huidige positie binnen de samenleving
leidt dit bij sommige van deze jongeren tot een ambivalente houding tegenover de Nederlandse samenleving. (Niekerk, 2004) Als het verleden bij jongeren een ambivalente
gevoelens jegens de Nederlandse samenleving oproept moet dit niet ontkend of gebagatelliseerd worden maar erkent worden zodat het verholpen kan worden. Deze gevoelens kunnen er toe leiden dat deze
jongeren niet of beperkt mee gaan in de samenleving en hun talent en kwaliteit niet ten volle kunnen benutten maar werkloos, gefrustreerd en onopgeleid
aan de onderkant van de sociaal-maatschappelijke ladder blijven hangen. Men moet deze gevoelens en gedachten erkennen en zorgen dat deze jongeren een
manier vinden om deze gevoelens en dit verleden een plaats te geven in hun identiteit dat ze in staat stelt hun ambivalente houding tegenover de
Nederlandse samenleving te veranderen in een open en positieve houding zodat ze hun talent en potentie kunnen ontwikkelen.

De functie van een culturele identiteit is dat het gevoelens van zelfwaardering, richting, een sense of belonging en zelfkennis moet geven. Culturele
identiteit moet jongeren ook het gevoel geven dat ze de potentie hebben om iets te bereiken. (Ak’bar, 1998) Als Afro-Nederlandse jongeren van familie
en in het onderwijs leren dat het enige dat hun voorouders in aan de wereldgeschiedenis hebben bijgedragen is dat ze slaven zijn geweest dan draagt dit
niet bij aan een gevoel van eigenwaarde. Hun culturele identiteit moet ze het geloof in hun zelf geven dat ze in staat zijn een bijdrage te leveren aan
de verrijking van de samenleving en de wetenschap. Daarom beogen wij als vereniging de positieve kant van de geschiedenis en cultuur van
Afro-Nederlandse mensen, van het oude Egypte tot de verkiezing van Obama, onder de aandacht te brengen en jongeren tegelijkertijd te wijzen op de
kansen en mogelijkheden die de Nederlandse samenleving en de globaliserende wereld in het heden biedt.

Onze visie op culturele identiteit

Ondanks de pittige kritiek van Hira en mijn eigen kritische noten op de stelling van dhr. Guadeloupe voelde een groot deel van het publiek, waaronder
ik zelf, toch de aantrekkingskracht van zijn stelling. Willen we eigenlijk niet allemaal dat de ideële stelling van Guadeloupe werkelijkheid zou zijn,
dat we geen constante strijd hoefden te leveren om te “integreren” en ons aan te passen aan een “Nederlandse identiteit” waarvan onze kroonprinses zei dat die identiteit eigenlijk niet bestaan? Worden we soms
niet moe van de situaties waarin we geconfronteerd worden met het hokjes denken, negatieve vooroordelen, stereotypering en subtiele vormen van
discriminatie? Ik denk dat dit de kracht is van de stelling van Guadeloupe, het is een ideële stelling en een mooi streven naar een multiculturele
samenleving waarin we een niet in het hokje van zwart-wit-allochtoon-autochtoon worden geplaatst maar gewoon als mens worden gewaardeerd en
gerespecteerd. Een samenleving waarin we daadwerkelijk Adieu aan de Nikkers, koelies en makambas hebben gezegd. Als vereniging hebben we ervoor gekozen
onze naam te veranderen van Black Intellectual Gathering in New Urban Collective vanwege de complexiteit van culturele identiteit en het mooie streven
om niet in termen van zwart-wit te blijven denken maar de diversiteit een kleur en cultuur te waarderen als rijkdom. We gebruiken de term
Afro-Nederlanders en bi-cultureel om onze doelgroep van studenten van Afro-Surinaamse, -Antilliaanse en Afrikaanse herkomst aan te duiden omdat ook de
complexiteit en diversiteit van cultuur en identiteit groot is onder mensen met Afrikaanse wortels. Velen identificeren zich eerder met hun moederland
Suriname of een van de Caribische eilanden dan met het continent van hun voorouders, Afrika daarnaast zijn we onderdeel van de Nederlandse
multiculturele samenleving en worden we ook door de Nederlandse cultuur beïnvloed. We hebben een bi-culturele identiteit omdat we door twee, en soms
meerdere, culturen gevormd worden, de Nederlandse en de Afrikaanse, Surinaamse of Antilliaanse cultuur. Deze bi-culturele, Afro-Nederlandse identiteit
is complex en kan soms leiden tot conflicten vanwege de verschillende normen en waarden. Aan de andere kant het maakt ons rijker omdat we kunnen kiezen
welke elementen we van de verschillende culturen ons eigen willen maken. We kunnen het goede nemen van onze Afrikaanse en Surinaamse of Antilliaanse
roots én de goede kanten van de Nederlandse cultuur. Net zoals het leven in de grote stad, de urbane omgeving, constant in beweging is en uit vele
verschillende soorten en typen mensen bestaat. Zo is onze culturele identiteit constant in beweging en bestaat het uit verschillende onderlinge
afhankelijke culturele elementen. Ik voel me bijvoorbeeld zwart, Surinaams, Caraïbisch, Nederlands en Afrikaan, maar ook student, boekenliefhebber,
reggae en hiphopfanaat, complex! De geschiedenis en de sociale structuur van de samenleving spelen een belangrijke rol in hoe we als individuen denken
en bewegen maar we bepalen uiteindelijk zelf wie we willen zijn en waar we naar toe willen gaan. Als vereniging geven we mensen de vrijheid om zichzelf
te definiëren, onze identiteit is namelijk niet in een hokje te plaatsen of in een etiket samen te vatten. Onze identiteit wordt gekenmerkt door
vrijheid en we streven ernaar dat alle studenten het beste uit zichzelf halen door van beide culturen het beste te nemen op de manier zoals ze zelf
willen. Door inspiratie en wijsheid uit hun Afrikaanse, Surinaamse en Antilliaanse wortels maar ook het goede te nemen van de Nederlandse cultuur
kunnen we het beste uit onze biculturele Afro-Nederlandse identiteit halen. De New Urban Collective zegt daarom adieu aan de nikkers, koelies en
makambas én decolonize and “emancipate yourself from mental slavery no one but ourselves can free our minds!”.

Referenties:

- Ak’bar N. (1998), “Know thy self” – Mind Productions and associates, Tallahassee

- Guadeloupe F. (2010), “Adieu aan de Nikkers, koelies en Makambas: een pleidoor voor de deconstructie van het rasdenken binnen de Nederlandse Caraibistiek” – Radboud universiteit Nijmegen

- Guadeloupe F. (2011), “Reflections on the canon” – Guestlecture at the Vrije universiteit Amsterdam, February 22th 2011

- Hira S. (2009), “Decolonizing the mind: een fundamentele kritiek op het wetenschappelijk kolonialisme”, Amrit Den Haag

- van Niekerk, M. (2004) ‘Afro-Caribbeans and Indo- Caribbeans in the Netherlands: Premigration Legacies and Social Mobility’, ZMR Volume 38 Number 1 (Spring 2004):158-183the Center for Migration Studies of New York.

- Wekker G. (2002) Nesten bouwen op een winderige plek, Denken over gender en etniciteit in Nederland, Oratie 19 april 2002, Universiteit Utrecht

*****************************************************************************************

“The function of education is to teach one to think intensively and to think critically… Intelligence plus character – that is the goal of true education.”

Martin Luther King

Mitchell Esajas, is voorzitter van studentenvereniging New Urban Collective heeft een bachelor Bedrijfswetenschappen afgerond en volgt momenteel een
pre-master Antropologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Heb jij een mening, een visie, een vraag, wil jij je stem en gedachten laten horen? Stuur dan een e-mail naar [email protected]

“Improve every day”